Zawierając umowę strony mogą swobodnie określać jej zasady i warunki, w taki sposób aby odpowiadało to indywidualnemu charakterowi nawiązanego stosunku prawnego. Jedną z metod swobodnego kształtowania treści umowy jest zastosowanie kary umownej, jeśli strona nie wywiązała się bądź wywiązała się nienależycie z postanowień umowy. Kara umowna regulowana jest przepisami kodeksu cywilnego.

Istotą kary umownej jest zatem zabezpieczenie interesu stron. W sytuacji gdy jedna ze  stron poniesie szkodę przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy, druga będzie zobowiązana do zapłacenia sumy wskazanej w umowie (art. 483 § 1 kodeksu cywilnego). Wysokość kary umownej jest ustalana indywidualnie przez strony i zależy od sposobu, w jaki uregulowana zostanie ta kwestia w umowie (a zatem kara umowna nie jest uzależniona od rozmiaru poniesionej przez stronę szkody). Jednocześnie roszczenie powstaje z momentem wystąpienia szkody po stronie wierzyciela.    

Warto zaznaczyć, że na ustalenie wysokości kary umownej wpływ ma zakres wykonania zobowiązania. W  myśl art. 484 § 2 bowiem, jeśli świadczenie zostało częściowo, to dłużnik może żądać obniżenia wysokości ustalonej kary umownej. Żądanie obniżenia kary umownej uzasadnione jest zwłaszcza w sytuacji, gdy dłużnik pozostałą część zobowiązania wypełnił terminowo. Ponadto obniżenia kary umownej można domagać się również w przypadku uznania jej za rażąco wygórowaną…

Kary umowne można podzielić na cztery rodzaje. Przy czym podział ten wynika z treści art. 484, zgodnie z którym strony mogą domagać się odszkodowania wyższego niż zastrzeżona w umowie kara, jedynie w przypadku, gdy zapis taki znalazł się w zawartej przez strony umowie. Pierwszym typem kary umownej jest kara umowna wyłączna. Polega ona na tym, że w przypadku gdy umowa wykonana została w nienależyty sposób bądź nadal jest niewykonana wierzyciel nie może domagać się sumy wyższej niż wysokość ustalonej kary umownej. Kolejnym rodzajem kary umownej jest kara umowna alternatywna, polegająca na tym, że wierzyciel według uznania może domagać się zapłaty z tytułu odszkodowania albo z tytułu kary umownej. Kara umowna zaliczalna z kolei polega na tym, że wierzyciel może żądać zarówno zapłaty kary umownej jak również odszkodowania uzupełniającego (do wysokości poniesionej szkody w wyniku nienależytego wykonania zobowiązania bądź jego niewykonania). Z kolei kara umowna kumulatywna dla wierzyciela stwarza możliwość ubiegania się o zapłatę zarówno z tytułu odszkodowania jak i kary umownej (jednocześnie).