Najogólniej mówiąc, podatek od czynności cywilnoprawnych to opłata skarbowa, która dotyczy czynności prawnych nie objętych obowiązkiem uiszczenia podatku VAT. Zagadnienie to uregulowane zostało w ustawie z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. Nr 86 poz. 959). Zgodnie z art. 1 Ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, podatkiem  objęte są następujące czynności prawne:

• umowy sprzedaży, umowy zamiany rzeczy oraz praw majątkowych – przy czym przy sprzedaży podatek płaci kupujący, natomiast przy umowie zamiany płacą obie strony,
• umowy darowizny– podatek płaci obdarowany,
• umowy pożyczki (pieniędzy oraz rzeczy oznaczonych co do gatunku) – podatek obciąża pożyczkobiorcę,
• umowy o dział spadku, a także umowy o zniesienie współwłasności – PCC płaci podmiot nabywający prawa majątkowe bądź rzeczy (ponad udział we współwłasności lub spadku),
• umowy dożywocia – podatek obciąża nabywcę nieruchomości,
• ustanowienie odpłatnego użytkowania oraz odpłatnej służebności – podatek płaci użytkownik albo osoba nabywająca daną służebność,
• ustanowienie hipoteki – podatek płaci podmiot składający oświadczenie woli o ustanowieniu hipoteki,
• umowy depozytu nieprawidłowego – podatek obciąża przechowawcę,
• umowy spółki – podatek płacą wspólnicy (a przy pozostałych umowach spółki – sama spółka).

Należy również pamiętać, że podatek od czynności cywilnoprawnych należy opłacić także w przypadku zmian we wskazanych wyżej umowach (gdy zmiany te skutkują podwyższeniem podstawy opodatkowania),  a także w przypadku wydania orzeczenia sądowego bądź zawarcia ugody, jeżeli powodują one powstanie skutków prawnych, takich samych jak wyszczególnione wyżej czynności cywilnoprawne.

Stawka podatku od czynności cywilnoprawnych waha się pomiędzy 0,5% a 2% przy czym są przypadki, gdy podatek wyniesie aż 20% podstawy opodatkowania. Stawka taka dotyczy przewidzianych w ustawie o PCC przypadków, gdy przed organem podatkowym (lub organem kontroli skarbowej) w toku prowadzonego postępowania podatkowego, czynności sprawdzających bądź kontroli podatkowej albo innego postępowania kontrolnego:

• podatnik powołuje się na okoliczność zawarcia umowy pożyczki, depozytu nieprawidłowego lub ustanowienia użytkowania nieprawidłowego bądź ich zmiany, a należny od tych czynności cywilnoprawnych podatek nie został przez niego zapłacony;
• pożyczkobiorca (art. 9 pkt 10 lit. B Ustawy), powołuje się na okoliczność zawarcia umowy pożyczki, nie spełnił jednak przy tym warunku udokumentowania faktu otrzymania pieniędzy na rachunek (bankowy bądź w SKOK) lub przekazem pocztowym.

Trzeba podkreślić, że osoba dokonująca opisanych czynności powinna sporządzić deklarację PCC-3 i zapłacić kwotę podatku według wskazanej w przepisach stawki. Przy czym podatnicy mają obowiązek złożyć wskazaną deklarację bez wcześniejszego wezwania organu podatkowego. Ponadto zobowiązani są wpłacić należny podatek w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego, nie dotyczy to jednakże przypadku, gdy podatek ten pobierany jest przez płatnika.

Na zakończenie warto również zaznaczyć, że istotna zmiana w zakresie obowiązków podatkowych związanych z podatkiem od czynności cywilnoprawnych nastąpiła w lipcu 2019 roku. Wprowadzono wówczas rozwiązania pozwalające na złożenie tzw.  zbiorczej deklaracji PCC za dany miesiąc (wg ustalonego przez Ministerstwo wzoru). W takim przypadku podatek może zatem zostać opłacony zbiorczo, w terminie do siódmego dnia miesiąca, który nastąpił po miesiącu, w którym powstał dany obowiązek podatkowy. Przyjęcie takiego udogodnienia  jest możliwe, jeśli w danym miesiącu dokonane zostały przynajmniej trzy czynności cywilnoprawne obejmujące umowę pożyczki, umowę sprzedaży praw majątkowych lub rzeczy ruchomych, przy czym ostatnia z czynności dokonana została przed upływem czternastu dni od chwili dokonania pierwszej z opisanych czynności cywilnoprawnych.